NS en de regionale vervoerders reden in 2022 flink wat minder treinen dan ze in het spoorboekje beloofden. Sinds het voorjaar heeft NS vrijwel continue het aantal treinen verminderd. De nieuwe tienminuten Intercity tussen Rotterdam, Schiphol Airport en Arnhem is nauwelijks uit de startblokken gekomen en keert voorlopig niet terug. Nog maar één keer per uur een Intercity op zaterdag werd een tijdje “gewoon” in ondermeer Zeeland en de Kop van Noord-Holland. De oorzaak: personeelstekort.
Regionale vervoerders hebben hier ook last van. Bij Arriva in Groningen vielen in het eerste half jaar van 2022 ruim 4.400 treinritten uit, 7,3% van het aantal Groningse treinritten in het spoorboekje. Het bedrijf reed in het najaar op zaterdag op de meeste Groningense spoorlijnen maar één keer per uur een trein en helemaal geen sneltreinen tussen Groningen en Leeuwarden. Tussen Sittard en Heerlen reed in het najaar de stoptrein van Arriva in de late avonduren soms nog maar één keer per anderhalf in plaats van elk half uur. De vervallen treinen werden door een bus vervangen die de reistijden van de trein bij lange na niet kon halen! De provincie Limburg laat een onafhankelijk onderzoek uitvoeren naar de prestaties van Arriva. Tenslotte was het bij Keolis af en toe raak tussen Zwolle en Kampen. Hier vielen soms enkele uren alle treinen uit en het bedrijf kondigde dit pas kort van te voren aan.
De RS18 rijdt in 2023 doornaar Kerkrade
Foto: Martin Oudenaarden
Zoet
In 2023 zal het zuur de boventoon voeren. Maar is er dan helemaal geen zoet? Verbetert er dan helemaal niets? Dit is ook weer niet zo, al is het beperkt.
Vanuit Heerlen steken voortaan overdag elk uur twee treinen de Duitse grens over richting Aachen. Eén keer zonder overstap en één keer met overstap in Herzogenrath. Minpuntje is de vrij lange overstaptijd in Herzogenrath. Rover-Limburg kreeg voor elkaar dat Nederlandse treinkaartjes geldig zijn in de Euregiobahn (RB20) tussen Herzogenrath en Aachen Hbf. De afdeling hoopt dat de nieuwe trein zo snel mogelijk zelf door kan rijden naar Aachen.
De routes van de treinen in Zuid-Limburg veranderen in 2023. Dit heeft voordelen voor reizigers uit Kerkrade. Zij kunnen weer rechtstreeks naar Maastricht treinen. De rechtstreekse verbinding van Kerkrade naar Sittard vervalt hierdoor wel. De sneltreinen tussen Heerlen en Maastricht rijden van maandag t/m vrijdag overdag door naar Maastricht Randwijck.
Tussen Tiel en Arnhem rijdt de trein door de weeks overdag en vroeg in de avond al enige tijd elk half uur. Tussen 10.00 en 13.00 en na 18.30 reden niet alle treinen door naar Arnhem en moesten reizigers in Elst overstappen op een trein van NS. In 2023 is dit niet meer nodig. Ook een verbetering: de eerste trein van Tiel naar Arnhem en terug rijdt van maandag t/m vrijdag een half uur eerder.
Van Zutphen naar Winterswijk is er in de avonduren tot ongeveer half twaalf elk half uur een trein. Dit was half elf. Tenslotte is er in de nacht van vrijdag op zaterdag om 0.35 een extra trein van Arnhem naar Winterswijk.
Goed nieuws is er ook voor late (of zijn het vroege?) reizigers tussen Amsterdam en Haarlem. De door de gemeente Haarlem gefinancierde weekend-nachttreinen blijven in 2023 en ook in 2024 rijden. Tenslotte verandert de dienstregeling van de Sprinter Apeldoorn-Deventer-Almelo in de avonduren. Hierdoor rijdt de laatste Sprinter soms een half uur later.
Helaas kunnen de verbeteringsvoorstellen van NS niet allemaal worden ingevoerd. Het verkorten van de reistijd tussen Zwolle en Groningen gaat niet door omdat ProRail de daarvoor benodigde aanpassingen van het spoor niet tijdig klaar heeft. Het voorstel van o.a. Rover om meer Sprinters te laten stoppen in Utrecht Vaartsche Rijn, Utrecht Lunetten en Houten heeft NS al in 2022 ingevoerd. De treinen die deze extra stops maken rijden door het personeelstekort al langere tijd niet en zullen dat voorlopig ook niet meer gaan doen.
Overzicht: Hoeveel treinen rijden er per uur per richting op de verschillende dagen (overdag)?
Zuur
Dan het zuur. Helaas is dat een flinke portie. NS en Qbuzz snijden flink in de dienstregeling en de verwachting is dat dit het hele jaar 2023 zal duren. De andere treinvervoerders (Arriva, Connexxion en Keolis) doen dit niet. Bij Arriva in het noorden is het personeelstekort half december 2022 overigens niet opgelost. Er gaan meer treinen rijden dan in de herfst, maar tussen Groningen en Delfzijl is de uurdienst op zaterdag voorlopig nog een blijvertje. En de helft van de sneltreinen Groningen-Leeuwarden rijdt nog niet.
Wees dus niet verbaasd als de regionale vervoerders toch (weer) moeten gaan snijden in hun dienstregeling. NS waarschuwt hier ook voor: de kans dat er in de loop van 2023 verder in de dienstregeling gesneden moet worden is reëel.
Vooral op vrijdag en in het weekend minder Intercity's
Foto: Martin van Oudenaarden
Ingewikkeld
Jarenlang was de dienstregeling van NS best goed te onthouden. De treinen reden elk uur, elk half uur of elk kwartier en hadden steeds dezelfde vertrektijden. De laatste jaren is dit veranderd. De drukte op het spoor zorgt soms voor kleinere en grotere afwijkingen van de vertrektijden of zelfs het uitvallen van treinen. Zo kon de tienminutentrein tussen Amsterdam Zuid en Rotterdam Centraal een aantal keren per dag niet rijden tussen Den Haag en Rotterdam omdat er op die momenten een goederentrein rijdt. Ook bij werkzaamheden verandert NS regelmatig in grote delen van het land het gebruikelijke vertrekpatroon.
De dienstregeling 2023 voegt hieraan nog wat toe. Treinen die op de ene doordeweekse dag wel rijden en op een andere, vaak vrijdag, niet. Het aantal reizigers is niet op alle doordeweekse dagen ongeveer gelijk. Dinsdag en donderdag zijn populaire kantoordagen en dan is het druk in de trein. Woensdag en vrijdag zijn dan weer populaire deeltijd- en thuiswerkdagen. Dan is het volgens NS veel minder druk.
NS was van plan om op woensdag veel treinen te schrappen, waaronder de rechtstreekse Intercity tussen Den Haag Centraal en Amsterdam Centraal. Het Locov leverde hierop forse kritiek. Het bedrijf heeft daarom besloten om deze verslechtering op woensdag in de spitsuren niet in te voeren. Van maandag t/m donderdag blijft deze rechtstreekse Intercity rijden, maar alleen nog in de spits. Op vrijdag rijdt de trein helemaal niet meer.
Er blijven op woensdag in de spits meer Intercity’s behouden dan in de plannen. Hierdoor blijven er vier per uur rijden tussen Den Haag Centraal en Utrecht Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal en op de Oude-, Schiphol- en Flevolijn van Dordrecht tot Lelystad Centrum. Het schrappen van de Intercity tussen Amsterdam Centraal en Almere Centrum op woensdag en vrijdag gaat ook niet door. Deze Intercity is erg belangrijk voor reizigers tussen het noorden van het land en Amsterdam. Het Locov drong er daarom op aan om deze Intercity gewoon de hele week te laten rijden. NS heeft dit voorstel overgenomen.
Vaste reizigers zullen dus nog veel beter in de gaten moeten gaan houden of hun trein rijdt of niet. Elke dag de reisplanner raadplegen, er lijkt geen ontkomen meer aan. In het kader staat een tabel met een aantal voorbeelden.
Sprintertrajecten met minder treinen in de spits
Oranje = van 4 naar 2 Sprinters per uur
Blauw = van 6 naar 4 Sprinters per uur
Hogesnelheidslijn
De Intercity-direct rijdt in 2023 nog maar één keer per uur rechtstreeks van Amsterdam via Schiphol naar Breda. De rechtstreekse trein is de, ’s-zomers erg drukke, trein naar en van Brussel. Met een overstap in Rotterdam Centraal is er tweede verbinding mogelijk. Reizigers zijn dan wat langer (5 minuten) onderweg. Ze moeten in Rotterdam dan wel door de tunnel of via de loopbrug naar een ander perron lopen.
In het weekend rijden er ook tussen Amsterdam en Rotterdam minder treinen over de hogesnelheidslijn. In plaats van vijf zijn het er nog drie per uur. In de praktijk is het een halfuurdienst, want twee van de drie treinen rijden vlak achter elkaar.
Ook in Nijkerk minder Sprinters in de spits
Foto: Martin van Oudenaarden
Minder Sprinters in de spits
Een aantal trajecten moet het in 2023 in de spits met minder Sprinters doen. In de meeste gevallen gaat het aantal treinen terug van 4 naar 2 per uur, soms van 6 naar 4. In het kader staat een overzicht van de trajecten die hiermee te maken krijgen. De meeste van deze veranderingen zijn overigens in de loop van 2022 al ingevoerd.
Rover-Gelderland wil dat NS het schrappen van de SpitsSprinter Harderwijk-Amersfoort ongedaan maakt. Reizigers uit Harderwijk en Nijkerk zijn in 2023 langer onderweg, vooral als ze in Amersfoort Centraal moeten overstappen richting onder meer Utrecht en Schiphol. De actie van Rover wordt ondersteund door de regiogemeenten.
Overzicht: stations waar in het weekend maar één keer per uur een trein van NS stopt
Oranje = stations met in 2023 frequentieverlaging tot een uurdienst (soms alleen op zaterdag)
Blauw = stations waar in 2022 al een uurdienst werd gereden in (een deel van) het weekend
Uurdiensten
Rover pleit er al jaren voor dat de weinige uurdiensten in de avonduren en in het weekend worden opgewaardeerd tot halfuurdiensten. Een uurdienst is onaantrekkelijk, niet meer van deze tijd en helpt niet om duurzame mobiliteit te stimuleren. In 2023 gebeurt helaas het omgekeerde: Sprinters die in 2022 nog elk half uur reden worden uurdiensten, vooral ’s-avonds en in het weekend. Dit treft het hele land, ook grotere agglomeraties als Purmerend en de sprinterstations in Helmond. In het kader staat een overzicht van de stations waar in 2023 in het weekend maar één keer per uur een trein van NS stopt.
Minder treinen en slechtere aansluitingen in Leerdam
Foto: Martin van Oudenaarden
Hoofdrailnetconcessie
NS rijdt de meeste treinen op grond van de Hoofdrailnetconcessie. De concessie is verleend door de Minister van Infrastructuur en Milieu. Zijn de plannen van NS in strijd met de concessie? Nauwelijks, NS komt haar verplichtingen voor het overgrote deel na. Dit komt omdat NS in een normale dienstregeling veel meer treinritten biedt dan waartoe de concessie verplicht.
Het schuurt wel op de HSL. NS is bijvoorbeeld verplicht om twee keer per uur een Intercity-Direct Amsterdam-Breda v.v. te rijden, maar doet dit in 2023 nog maar één keer per uur met de Brusselse Intercity. De staatssecretaris schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat ze dit een ongewenste situatie vindt, maar ze lijkt NS niet te gaan dwingen om aan de concessie-eisen te blijven voldoen. NS riep in de zomer van 2022 regelmatig binnenlandse reizigers op om vanwege grote drukte weg te blijven uit de Brusselse Intercity. Dit kan dus niet meer met minder Intercity-Direct-treinen op de HSL!
Het schuurt wel op de HSL. NS is bijvoorbeeld verplicht om twee keer per uur een Intercity Direct Amsterdam–Breda v.v. te rijden, maar doet dit in 2023 nog maar één keer per uur met de Brusselse intercity. De staatssecretaris schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat ze dit een ongewenste situatie vindt, maar ze lijkt NS niet te gaan dwingen om aan de concessie-eisen te blijven voldoen. NS riep deze zomer regelmatig binnenlandse reizigers op om vanwege grote drukte weg te blijven uit de Brusselse intercity. Dit kan dus niet meer met minder Intercity Direct-treinen op de HSL!
Qbuzz
Qbuzz rijdt de R-net treinen op het traject Dordrecht-Gorinchem-Geldermalsen. Tot nu toe met minimaal elk half uur een trein. Dit verandert op de stations Arkel, Leerdam, Beesd en Geldermalsen. ’s-Avonds na 20.30 en op zondag de hele dag stopt de R-net trein er nog maar één keer per uur. Hier is duidelijk minder goed nagedacht over de gevolgen voor het OV-netwerk als geheel. Reizigers die met de bus (lijn 85 van U-OV, ook Qbuzz!) in Leerdam aankomen, staan voortaan 35 minuten te wachten voordat de trein naar Dordrecht vertrekt. In de andere richting blijft de aansluiting wel goed.
In de zomer wel rechtstreeks van Overveen naar Amsterdam
Foto: Martin van Oudenaarden
Vooruitzichten
Biedt NS uitzicht op snelle verbetering? Nee, helaas niet. Sterker, het bedrijf waarschuwt dat oplopende personeelstekorten er toe kunnen leiden dat er nog meer treinen moeten worden geschrapt.
Het Locov pleit voor onorthodoxe maatregelen om zoveel mogelijk treinen te kunnen laten rijden en het reizigersongemak zo klein mogelijk te houden. Nood breekt niet misschien direct wet, maar verplicht wel tot nadenken. Bijvoorbeeld over de zogenoemde “bakkennorm”: hoeveel rijtuigen mogen met één conducteur rijden. Op dit moment bijvoorbeeld zeven rijtuigen van het type Koploper. Maar is het met acht of negen rijtuigen echt onveilig? Of Sprinters overdag zonder conducteur laten rijden, al is het maar tijdelijk. Regionale vervoerders doen dit allang. Buitenlandse spoorvervoerders ook.
NS omarmt de voorstellen van het Locov helaas niet. Wel heeft het bedrijf aangekondigd om kantoorpersoneel te willen inzetten op de trein. Daarnaast wil het medewerkers Service en Veiligheid gaan inzetten als tweede conducteur op treinen waar dat nodig is.
Lagere frequenties betekent hopelijk ook vaker op een (iets) vertraagde trein wachten. Of een trein door laten rijden naar zijn eindbestemming, ook al heeft hij vertraging. NS wil op o.a. de stations Leiden Centraal en Utrecht Centraal de wachttijdnormen te verruimen. Hierdoor blijft de aansluitende trein langer wachten. Lagere frequenties betekent ook vollere treinen. Te volle treinen kunt u bij Rover blijven melden op www.volletreinen.nl.
Zandvoort, Overveen en Almere Buiten
De stations Zandvoort aan Zee en Overveen verliezen ’s-avonds en in het weekend hun rechtstreekse trein met Amsterdam. Reizigers moeten gaan overstappen in Haarlem en zijn ook langer onderweg. NS wekte in haar voorstellen de indruk dat dit het hele jaar, dus ook in de zomer zou gaan gelden. Het Locov leverde hierop forse kritiek: in de zomer kan een rechtstreekse trein Zandvoort-Amsterdam echt niet worden gemist. NS heeft zich deze kritiek aangetrokken. Een concreet plan is er nog niet, maar waarschijnlijk is komend voorjaar en in de zomer overstappen in Haarlem niet nodig.
Een ander bijzonder geval is Almere Buiten. Hier stopten in 2022 op zaterdag overdag per uur per richting zes treinen. Daarvan blijven er nog maar twee over: alleen de elk half uur rijdende Sprinter van Zwolle naar Amsterdam Centraal. De Intercity naar Schiphol en Dordrecht en de Sprinter naar Schiphol en Hoofddorp vervallen. Almere Buiten heeft hierdoor geen rechtstreekse verbinding meer met Amsterdam Zuid en Schiphol. Opmerkelijk: de reisplanner stuurt reizigers nu met de bus naar station Almere Centrum of Amsterdam Bijlmer ArenA! Daar kunnen ze dan de trein nemen. In plaats van 28 minuten met de Intercity zijn reizigers van Almere Buiten naar Amsterdam Zuid met bus en trein 40 minuten tot één uur onderweg. Met alleen de trein is dat 50 minuten en een overstaptijd van 25 minuten in Almere Centrum.
Open toegang
Nieuw in 2023. Binnenlandse treinen die op het hoofdrailnet rijden maar niet onder de hoofdrailconcessie van NS vallen. Als er ruimte is op het spoor en NS niet al te veel benadeeld wordt, mogen ook andere bedrijven dan NS binnenlandse treinen rijden op het hoofdrailnet. Het risico is voor het bedrijf dat de treinen laat rijden. Financiële tegenvallers worden niet gecompenseerd. In zo’n situatie kan het bedrijf van het ene op het andere moment besluiten om te stoppen met rijden!
Arriva start nu met nachttreinen die in de nacht van vrijdag op zaterdag één keer rijden. Van Maastricht naar Schiphol en van Groningen naar Schiphol en terug. Onderweg stoppen ze op de Intercitystations. Reizigers moeten van tevoren in de Glimble app een speciaal kaartje kopen om met de trein te kunnen reizen. Treinkaartjes voor de Maastrichtse nachttrein kosten altijd 10 euro waarbij het niet uitmaakt op welk station wordt in- of uitgestapt. Arriva zet geen Intercitytreinstellen in, maar rijdt ze met dezelfde treinen als de regionale in Limburg en het noorden van het land.
De extra treinen die Arriva tussen Apeldoorn en Amersfoort wilde gaan rijden om reizigers uit de richting Zutphen betere verbindingen met de Randstad te bieden, komen er voorlopig niet. In Apeldoorn is er niet altijd een goede aansluiting op de Intercity’s van NS. Arriva wil dit oplossen door een aantal keren per dag vanuit Apeldoorn zelf door te rijden naar Amersfoort.
Het hele overzicht op papier inzien? Het Rover-spoorboekje is ook dit jaar weer te koop via www.ovshop.nl. Eventueel ook in leuke combideals. Neem snel een kijkje!